---

Canavar Otu (Orobanche spp) Nedir ? Zararları ve Mücadele Yöntemleri

Kültür bitkilerinde birçok zarara neden olan yabancı otlar (canavar otu vb.) yetiştiricilikte en önemli sorunlardan birisidir. Kültür alanlarında ışık, su, besin maddesi açısından rekabete girerler ve onların etkinliklerini azaltarak, kültür bitkilerinin verim ve kalitesini büyük ölçüde azaltırlar.Bugün bir gerçek olarak yabancı otlar büyük oranlarda kültür bitkilerinde verim kayıpları oluşturmaktadırlar.

Canavar otu, bağlandığı bitkide bulaşmanın şiddetine göre değişmekle birlikte %100’e varan oranda verim kaybı yapan bitkiler alemindeki en küçük tohumlu bitkidir. Tam parazit bir yabancı ot olduğu için yaşamını konukçu bitkiden alacağı su ve besin maddeleri ile sürdürür. Bu nedenle bu otlarının çimlenmesi ve gelişmesi için mutlaka köküne tutunacağı bir konukçu bitki olması gerekir.

 

Konukçu bitki nedir ve canavar otunun konukçuları hangi bitkilerdir?

Canavar otu tohumunun çimlenip bağlanabildiği ve yaşamını sürdürmek için besin ve suyunu aldığı bitkilere konukçu bitki denir. Canavar otunun türüne göre konukçusu değişir. Örneğin; mavi çiçekli canavar otu konukçu olarak en fazla domates, patates ve tütünü, beyaz çiçekli canavar otu, mercimek ve baklayı, boğumlu canavar otu ise ayçiçeğini tercih eder.

 

 

 

 

 

 

Ülkemizde Ekonomik Öneme Sahip olan Canavar otu türleri ve Zararlı Olduğu Kültür Bitkileri

ASALAK	DAVUN	İNEKBASTIRAN	SARI OT
ASALAK OT	DAVUN OTU	KANSER OTU	SEBİĞ
ASLANAĞZI	DELİ YÜREK	KARPI	SIĞIR KUYRUĞU
ASLANBAŞ	DİBA	KAZIK OTU	SÜMBÜL
BAKLA	DİBE	KITLIK OTU	SÜNBÜL OTU
BAKLA DAVUNU	DİNLENDİREN	KÖKSÜZ OT	SÜNGÜL DİBİ
BAKLA MARAZI	DİP ÇİÇEĞİ	KÖY GÖÇÜREN	TABAN OTU
BALLIBABA	DİP OTU	KUMPİR	TEMBEL OTU
BELEŞÇI OT	GIHA	KUMPİR OTU	TETERE
BOĞARSAK	GÖBEK OTU	MACIK	TETRA
BOĞARSAK OTU	GÖÇÜREN	MECIK	TORAMAN
BOĞARSATAN	GÜNNÜK	MOR OT	TORAMAN OTU
BOĞASAK	GÜRRÜK	NEMATOD OTU	TUĞ OTU
BUHUR	GÜRÜK	ODAN OTU	VEREM OTU
ÇAKAL OTU	HALIK	ORTAK	YABANI MANTAR
CANAVAR	HILLIK	PATATES	YUMURCAK
CANAVAR OTU	İNEK GÖVLEDEN	PATATESLENME	ZIBE
ÇİÇEK OTU	İNEK MEMESİ	PİS OT	ZIPIR
ÇOR	İNEK TAVSITAN	SARI ÇİÇEK	ZÜMBÜL
Yapılan görüşmeler sonucunda belirlenmiştir.

Ülkemizin farklı bölgelerindeki üreticiler tarafından çok farklı isimlerle bilinmektedir. Bu yöresel isimler yukarıda verilmiştir.

Biyolojisi

Genellikle tek yıllık olup tohumla çoğalır ve bitkiler aleminde bilinen en küçük tohumlu bitkilerdir Tohumların ağırlıkları 0,0004-0,0009 mg arasında olup, boyutları 0,2 x 0,3 mm civarındadır. Her bir çiçeği bir meyveyi oluşturur ve bu meyveye kapsül adı verilir. Her kapsül 500-5000 adet arasında tohum oluşturur.

Bir bitkisinde en fazla 100 adet kapsül bulunur. Beyaz çiçekli canavar otu gibi uzun boylu otlar yüz binlerce tohum üretirken, mavi çiçekli canavar otu gibi kısa boylu türler ise 5000-20000 civarında tohum üretir. Bu tohumlar toprakta 10 yıldan daha fazla süre canlılığını yitirmeden kalabilmektedir.

Çimlenme

Çevre koşulları çimlenme için uygun hale geldikten sonra otlar çimlenmek için konukçu bitkiden gelecek olan uyarıcı salgı maddelerini bekler. Toprakta bulunan su ile bu konukçu bitki köklerinden salınan bu uyarıcı tohuma kadar ulaşır. Ülkemizde en fazla sorun oluşturan mavi çiçekli ve beyaz çiçekli canavar otlarının tohumlarının çimlenebilmesi için 15-25 °C sıcaklığa ihtiyaç duyulur. Bu otlar genellikle 5 °C’nin altında ve 30 °C’nin üstünde çimlenemezler.

Uygun sıcaklık ve konukçudan gelen uyarıcı maddeler de olduktan sonra ot tohumu çimlenmeye başlar.Çimlenmeye başlayan tohumlardan, çimlenme tüpü adı verilen zarımsı yapıda bir tüp oluşur Çimlenme tüpü konukçu köküne doğru uzayabilme yeteneğine sahip olup, konukçu bitkinin köküne doğru 3-4 mm uzayarak köke yapışır.

Uzayan bu çimlenme tüpü birkaç gün içerisinde konukçu kökünü bulamaz ise ölür. Kökleri bulan çimlenme tüpleri köke bağlanma noktasında kalınlaşarak köke sıkıca yapışır. Yapışmanın olduğu bu noktada yapı büyüyerek tüberkül adını alır. Böylece ota konukçu bitkiden su, mineral maddeler ve organik bileşiklerin geçişi sağlanır.

 

Ekonomik Önemi

Canavar otu kültür bitkisinden suyu, mineral ve organik bileşikleri çektiği için, kültür bitkisinde büyüme gecikir, verim düşer ve hatta ağır bulaşıklık durumlarında hiç verim alınamaz duruma gelir. Canavar otundan dolayı kültür bitkisindeki büyük zarar ot sürgünleri toprak yüzeyinde görülmeden önce meydana gelir. Bu otun bitkisinin kuru ağırlığının % 88’i çiçeklenmeden önce oluşmuştur. Örneğin bir bakla bitkisi kökünü sadece dört adet beyaz çiçekli canavar otu parazitlemişse verim % 50 düşer.

Canavar otlarının kültür bitkilerinde oluşturdukları verim kaybı, bu parazit yabancı otun kültür bitkisine tutunma zamanına ve yoğunluğuna göre % 5-100 arasında değişebilir. Verim kaybı ile ilgili yapılan çalışmalarda bu otdan dolayı tütünde % 33, baklada % 50-100, ayçiçeğinde % 33, havuçta % 24, domateste ise Amerika Birleşik Devletlerinde % 21-29, Türkiye’de %24 olarak verim kayıpları olduğu bildirilmiştir.

 

Mücadelesi

Kültürel Önlemler ve Mekanik mücadele

Bulaşmayı Önleme: Bulaşmayı önleme mücadelede dikkat edilmesi gereken en önemli, en kolay ve en ekonomik yöntemdir.

Bulaşmayı önlemek için; Temiz tohum ve fide kullanılmalı, öncelikle sertifikalı tohum tercih edilmelidir. Sertifikalı tohum kullanılmayacak ise ot ile bulaşık olan tarlalarda yetiştirilen kültür bitkilerinin tohumu kullanılmamalıdır. Fide üretimi yapılacak olan toprağın otu tohumu içermemesine dikkat edilmelidir.Üretim alanına uygulanacak olan hayvan gübrelerinin iyi yanmış olmasına dikkat edilmelidir.

İyi yanmamış olan gübrelerin içinde canavar otu ve diğer başka yabancı ot tohumlarının bulunabileceği unutulmamalıdır. Bulaşık tarlalardan toplanan bu otlar kesinlikle tarla içine ve kenarlarına bırakılmamalı, sulama kanallarına atılmamalıdır. Toplanan canavar otları derin çukurlara gömülmeli veya yakılmalıdır.Sulama suyu ile bulaşmanın önlenmesi için canavar otu tohumu içermeyen temiz suların kullanılmasına dikkat edilmelidir. Bu nedenle sulamada drenaj suyu kullanılmamalıdır.Canavar otu tohumları bulaşık alanlardan temiz alanlara, kullanılan tarımsal alet ve makinelerle kolayca bulaşabilir.

Bu nedenle bulaşık alanlarda kullanılan tarımsal alet ve makineler başka bir alanda kullanılmadan önce iyice temizlenmelidir. Bu alet ve makinalar öncelikle temiz alanlarda kullanılmalı, tarımsal uygulamaların en son bulaşık alanlarda yapılmasına özen gösterilmelidir. Benzer şekilde üreticilerin ayakkabı ya da çizmelerine yapışan canavar otu tohumları temiz üretim alanlarına bulaşabileceğinden bu konuda da gerekli önlemler alın- malıdır.

Elle çekme: Elle çekme özellikle küçük tarlalarda, canavar otunun yoğunluğu çok fazla olmayan alanlarda ve diğer mücadele yöntemlerini destekler nitelikte uygulanabilir. Elle çekmenin pratik olarak uygulanabilirliği canavar otu türüne ve konukçuya göre değişir. Örneğin uzun boylu, dallanmayan canavar otu türlerinde ( beyaz çiçekli ve boğumlu canavar otu) yabancı otu kolayca kavrayıp çekmek, kısa boylu ve çok dallanan türlere (mavi çiçekli canavar otu) göre daha kolay ve uygulanabilir. Ayrıca ayçiçeği ve tütün gibi ekim sıklığı düşük olan kültür bitkilerinde bu otu görmek ve çekmek daha kolayken bakla ve domates gibi kültür bitkilerinde bu otu bulup çekmek daha zordur.

Geç ekim: Bu yöntemin tüm konukçu bitkilerde uygulanması mümkün olmamakla birlikte mercimek ve bakla gibi bitkilerde canavar otu yoğunluğunu azaltmak için kullanılabilen bir yöntemdir. Bu yöntemde kültür bitkisinin çeşit seçimi oldukça önemlidir. Geç ekim yapılacaksa erken olgunlaşan çeşitler seçilmelidir. Geç ekimin verime olumsuz etkisinin olup olmadığı bilinmeli, olumsuz etkisi yoksa geç ekim tercih edilmelidir.

Tuzak bitki ekimi: Tuzak bitkiler, canavar otunun tohumlarının çimlenmesi için gerekli uyarıcı maddeyi salgılayarak çimlenmelerini sağlar ancak çimlenen ot bu bitkilerin köklerine tutunmadan ölür. Böylece tuzak bitki kullanımı ile topraktaki ot tohum miktarı azaltılmış olur. Bu yöntem üretici koşullarında çok yaygın olarak kullanılan bir yöntem olmamakla birlikte mercimek ekiminden önce tuzak bitki olarak yetiştirilen keten bitkisinin canavar otu yoğunluğunu azalttığı bilinmektedir.

Canavar otunun konukçusu olmayan kültür bitkilerinin yetiştirilmesi: Tarlada canavar otuna karşı tüm mücadele yöntemleri uygulanmasına rağmen bu parazit yabancı otun yoğunluğu bir türlü azaltılamıyorsa, verim kayıpları çok büyük değerlere ulaşıyorsa artık o tarlada bu otun konukçusu olmayan bitkiler yetiştirilmelidir.

Örneğin yazlık kültür bitkilerinden mısır, pamuk, kışlık kültür bitkilerinden buğday, arpa gibi kültür bitkileri canavar otunun konukçusu değildir ve eğer bu bitkilerin ekimi yapılırsa tarlada bu otun sorunu kalmamış olur. Ancak daha önceden yoğun canavar otu olduğu bilinen tarlalara tekrar ot konukçusu olan bitkiler 8-10 seneden önce ekilmemelidir

Dayanıklı çeşitlerin kullanımı: Bu yöntem özellikle ayçiçeği yetiştiricilerinin kullanabileceği bir yöntemdir. Ayçiçeği yetiştiricileri bölgelerinde bulunan tarım teşkilatı ya da üniversitelere başvurarak canavar otuna dayanıklı çeşitler hakkında bilgi alıp, yetiştireceği ayçiçeği çeşidine karar verebilirler.

Kültürel Önlemler ve Mekanik mücadele

Solarizasyon: Nemli toprağın şeffaf polietilen örtülerle kapatılarak ısıtılması işlemine solarizasyon adı verilmektedir. Solarizasyon ile elde edilen yüksek sıcaklıktan dolayı toprak içerisindeki canavar otu ve birçok yabancı ot tohumu canlılığını yitirmektedir. Bu işlem özellikle örtüaltı sebze üretiminde kullanılmakta ve solarizasyon ile canavar otu dışında pek çok yabancı ot tohumları ayrıca toprak kökenli hastalık etmenleri ve nematodlar da yok edilebilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

Malçlama: Özellikle domates gibi sıraya dikilen kültür bitkilerinde önerilen bir yöntemdir. Sırtlar hazırlandıktan sonra malç tekstili serilip fidanlar dikilir. Malç tekstili hava ve suyu geçiren fakat ışığı geçirmeyen bir yapıya sahip materyaldir. Canavar otlarının çıkışını engellediği için hem verime olumlu yansıması olmakta hem de tohum oluşmasını engellediği için daha sonraki yıllarda ot yoğunluğunun gittikçe azalmasını sağlayacaktır.

 

 

 

 

 

 

 

Biyolojik Mücadele

Canavar otlarının üzerinde beslenen ya da barınan pek çok böcek türü bulunmasına rağmen gerek dünyada gerekse de ülkemizde yapılan çalışmalarda canavar otu üzerinde en etkili böceğin Phytomyza orobanchia Kalt. adında bir sinek olduğu tespit edilmiştir .Bu sinek sadece canavar otu tohumlarıyla ya da gövdesiyle beslenmektedir.

Bu sineğin erginleri yumurtalarını canavar otlarının sürgünlerine, çiçeğine ya da gövdesine bırakmakta, yumurtadan çıkan larvalar özellikle canavar otlarının kapsül adı verilen meyveleriyle ve de gövdesiyle beslenmektedir. Böylece bu otlarının meyve içerisindeki tohumlarına zarar vermekte, daha az tohum üretmesine neden olmaktadır. Ayrıca gövdede beslendikleri yere hastalık etmenleri olan bazı mantarlar yerleşerek bu otları hastalandırıp öldürebilmektedir. Bu sinekler bir sonraki döneme kadar pupa olarak kurumuş canavar otlarının özellikle toprağa yakın gövdelerinde kalırlar.

Bir sonraki dönem canavar otu çıkışı başladığında bu pupalar içerisinden de sinekler çıkarak tekrar yeni çıkan canavar otları üzerinde yaşamını geçirmeye başlarlar. Ülkemizde yapılan bazı çalışmalarda özellikle mercimek ekim alanlarında bu sineğe rastlanmış olmasına rağmen, özellikle sera gibi yoğun böcek öldürücü ilaç kullanılan alanlarda bu sinek bulunamamıştır. Yoğun ve bilinçsizce kullanılan böcek öldürücü ilaçlar doğal düşmanı olan bu sineği de öldürmektedir.

Kimyasal Mücadele

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın IMI tolerant ayçiçeği çeşitlerinde ruhsatlandırmış olduğu tek bir aktif madde (Imazamox 40 g/l) bulunmaktadır. Bu herbisit IMI tolerant ayçiçeği tarlalarındaki Orobanche cernua’ya karşı tavsiye edilmektedir.

 

Tarım ve hayvancılıkla ilgili İmeceMobil uygulamasından alanında uzman ziraat mühendisleri ve veterinerlere ücretsiz bir şekilde soru sorabilirsiniz.

Tarım ve teknoloji ile ilgili blog yazılarımızı takip edin.

 

Kaynak:

canavar_otu_kitap_matbaa_hali.pdf (tarimorman.gov.tr)

PowerPoint Presentation (tarimorman.gov.tr)

turkiyedecanavarotlari.pdf (tarimorman.gov.tr)